Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον: Τεχνικές Πράσινων Στεγών στην πάροδο του χρόνου

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο πρωτοπόρος αρχιτέκτονας Le Corbusier, ανακάλυψε τα οφέλη του οπλισμένου σκυροδέματος το οποίο επέτρεπε την κατασκευή επίπεδων οροφών που ήταν πλέον δυνατό να διαμορφωθούν και αξιοποιηθούν. Παρακάτω περιγράφονται διάφορες περιπτώσεις ταρατσόκηπων από αυτήν την εποχή. Μερικές από αυτές τις στέγες είναι «ενεργές» μέχρι και σήμερα και μπορούν να δεχθούν και επισκέπτες. Ακολούθησε «άλμα» από τον πρωτοπόρο Friedensreich Hundertwasser, στις τεχνικές διαμόρφωσης τοπίου, οι οποίες αναπτύχθηκαν έως και τις αρχές της δεκαετίας του ’80 και παρ’ όλο που βελτιώθηκαν και εξελίχθηκαν, στην ουσία αντιπροσωπεύουν και τις τεχνικές του σήμερα. Παρακάτω θα γίνει αναφορά σε μερικές σημαντικές δημοσιεύσεις και γεγονότα καθώς και σε αντικείμενα που απασχολούν τη σύγχρονη «βιομηχανία» των πράσινων στεγών. Τέλος, θα δοθούν παραδείγματα από μια ολόκληρη γκάμα από προοδευτικά κτίρια τα οποία κτίστηκαν εντός των τελευταίων δέκα ετών.

Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον: Τεχνικές ταρατσόκηπων στην πάροδο του χρόνου Η ιδέα της κάλυψης των στεγών κτιρίων με έδαφος έτσι ώστε να δημιουργείται ένα «μπάφερ» θερμοκρασίας, όπως στην περίπτωση των κελαριών κρασιού στην περιοχή Burgenland της Αυστρίας ή των «Σκανδιναβικών πράσινων στεγών», αλλά και η ιδέα του «καμουφλάζ» των κτιρίων, είναι τόσο παλιές όσο και η οικοδομή η ίδια. Άλλος λόγος για την κάλυψη των στεγών με στρώση εδάφους ήταν και η προστασία της επένδυσης της στέγης, ιδιαίτερα σε περιοχές που διέτρεχαν κίνδυνο πυρκαγιών με αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα αυτό των «στεγών του Βερολίνου».

Οι πρακτικές για τις στέγες που προαναφέρθηκαν, έρχονται σε αντίθεση με την ιδέα της αξιοποίησης των στεγών ως χώρων αναψυχής, εγκαθιστώντας καλλωπιστικά φυτά, καφασωτά για αναρριχώμενα και δέντρα σκιάς. Αυτό απαιτεί κατάλληλες στέγες που αντέχουν μεγάλο φορτίο, οπότε τέτοιου τύπου πράσινες στέγες ήταν δυνατό να πραγματοποιηθούν σε μεγαλύτερο βαθμό, από τότε που άρχισε να γίνεται η χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος δηλαδή προς το τέλος του 19ου αιώνα. Πιο πριν, πράσινες στέγες βρισκόντουσαν μόνο σε κάστρα και σε κατοικίες επισκόπων, ενώ οι απλοί πολίτες αρκούνταν σε απλές γλάστρες και ζαρντινιέρες με φυτά που τοποθετούνταν στις άκρες των μερικώς προσβάσιμων στεγών. Φυσικά, αυτή η τεχνική ακόμη εξυπηρετεί και είναι πιο δημοφιλής στις νοτιότερες χώρες της Ευρώπης.

Από την απλή επίπεδη στέγη στην πράσινη στέγη

Η πρώτη πρόταση για τη δημιουργία πράσινων στεγών έγινε το 1867 από τον «δάσκαλο» κτίστη Carl Rabitz από το Βερολίνο, σε έντυπό του. Εξάλλου, είχε και ο ίδιος πράσινη στέγη στη βίλλα του, γεγονός που είχε προκαλέσει «αίσθηση» στο Βερολίνο εκείνης της εποχής. Φυσικά, υπήρχε πολύς δρόμος ακόμη να διανυθεί για να φτάσουμε στην πράσινη στέγη όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Στις αρχές του 20ου αιώνα οι περισσότεροι πρωτοπόροι αρχιτέκτονες ήταν «απασχολημένοι» με το αντικείμενο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής.

Εικόνα 1.  Ταρατσόκηπος του Carl Rabitz, Βερολίνο

Ο πιο διάσημος από αυτούς δεν ήταν άλλος από τον Le Corbusier. Ουσιαστικά δεν υπήρχε κανείς άλλος αρχιτέκτονας που «προπαγάνδισε» τόσο ενεργά υπέρ της επίπεδης στέγης και των διάφορων χρήσεων της. Η συνεισφορά του Le Corbusier (1887-1965) στη διάδοση της κατασκευής των πράσινων στεγών υπήρξε καθοριστική. Ήταν εξάλλου ένας από τους πρώτους συστηματικούς κατασκευαστές και θεωρητικούς της αρχιτεκτονικής τοπίου των πράσινων στεγών. Το 1927 στη Στουτγάρδη, όρισε συνοπτικά τα «5 βασικά σημεία για νέα αρχιτεκτονική» με την ευκαιρία της έκθεσης της γερμανικής Ομοσπονδίας Εργασίας. Το αντικείμενο των πράσινων στεγών αποτελούσε το 2ο από τα 5 σημεία. Ο Le Corbusier ισχυριζόταν πως η πράσινη στέγη θα γινόταν το πιο επιθυμητό σημείο του σπιτιού και πως θα αποτελούσε ευκαιρία για αναπλήρωση της δομημένης επιφάνειας στη φύση. Σχεδόν όλα τα παραδείγματα των σπιτιών που είχαν κτιστεί στην περιοχή Weissenhofsiedlung στη Στουτγάρδη και συμπεριλαμβανόντουσαν στην έκθεση της γερμανικής Ομοσπονδίας Εργασίας, είχαν επίπεδες στέγες. Από αυτά, ταρατσόκηποι είχαν σχεδιαστεί μόνο σε δύο κτίρια, του Le Corbusier και του Pierre Jeanneret.

Εικόνα 2. Σχέδια του Le Corbusier, Στουτγάρδη 1927 

Σε ένα άρθρο για τα πλεονεκτήματα της επίπεδης στέγης που γράφτηκε το 1926 από διάφορους αρχιτέκτονες, ο Le Corbusier εξήγησε πως στις νοτιότερες χώρες οι άνθρωποι πάντα πήγαιναν στις ταράτσες των σπιτιών τους, εκτός από όταν έβρεχε. Με τη χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος για την κατασκευή των επίπεδων στεγών, οι στέγες απέκτησαν ομοιογενή επιφάνεια και αδιαπέραστη από το νερό. Ο Le Corbusier τόνιζε ότι οι επίπεδες στέγες δε θα έπρεπε να προτιμούνται μόνο από τις ζεστές χώρες αλλά και από χώρες με συχνές χιονοπτώσεις. Για αυτόν το λόγο οι οριζόντιες στέγες πρέπει να έχουν διαρροή νερού στο κέντρο της επιφάνειάς τους. Επίσης, σε κτίριο με επίπεδη στέγη η διάταξη των δωματίων μπορεί να αλλάξει τελείως και τα δωμάτια υποδοχής μπορούν να προβλεφθούν στην ταράτσα του σπιτιού και η οροφή να μετατραπεί σε κήπο με τη καλλιέργεια φυτών κήπου.

Η κατασκευή ταρατσόκηπων σε στέγες οπλισμένου σκυροδέματος Όπως προαναφέρθηκε, πολλοί αρχιτέκτονες έκαναν προτάσεις για τη δικιά τους εκδοχή τεχνικής λύσης για την κατασκευή στέγης από οπλισμένο σκυρόδεμα στην οποία μετέπειτα θα δινόταν χρήση ταρατσόκηπου. Γι’ αυτό, ο Αρχιτέκτονας Erich Mendelsohn, περιγράφει μια βάση πράσινης στέγης που είχε κτίσει στα γραφεία “Herpich & Sohne” στην οδό Leipziger (Βερολίνο) το 1925. Στην περίπτωση αυτής της στέγης, η στρώση του οπλισμένου σκυροδέματος καλύφθηκε από στρώμα 4 εκ. πάχους τσιμεντοκονιάματος, πάνω στο οποίο επενδύθηκε διπλή επίστρωση ασφαλτόχαρτου. Επίσης, ένα στρώμα σκωριοκονιάματος 7 εκ. πάχους προστάτευε την επένδυση από πάνω.

Ένα υψηλόβαθμο στέλεχος κατασκευαστικής εταιρείας από τη Βιέννη, ο καθ. J. Hoffman, είχε δηλώσει ότι ο καλύτερος τύπος επίπεδης στέγης με προσβασιμότητα ήταν: στέγη με συμπιεσμένο χώμα, με βάση οπλισμένου σκυροδέματος και με δύο ή τρεις στρώσεις τσόχας οροφής. Ισχυριζόταν πως τέτοια στέγη δε θα χρειαζόταν καθόλου επισκευές για μια εικοσαετία. Επίσης συνιστούσε τάβλες σκληρού φελλού μεταξύ της επένδυσης της οροφής και της δομής του σκυροδέματος. Από την άλλη, ο καθ. J. Frank από τη Βιέννη είχε γράψει πως με βάση την εμπειρία του, η καλύτερη λύση για μια βάση ταρατσόκηπου είναι η χρήση «επίπεδου μολύβδου». Ανέφερε επίσης πως η χρήση αυτού του υλικού για τις στέγες γινόταν για πολλά χρόνια. Αυτός ο τύπος στέγης κατασκευαζόταν ως εξής: σε βάση οπλισμένου σκυροδέματος τοποθετούταν επικάλυψη άοπλου σκυροδέματος, στρώση «επίπεδου μολύβδου» τοποθετούταν από πάνω και κατόπιν στρωνόταν άσφαλτος και άμμος.

Επιπλέον, στο εγχειρίδιο Κατασκευών Οπλισμένου Σκυροδέματος που γράφτηκε το 1928, τονίζονται τα πλεονεκτήματα της μόνωσης με μόλυβδο κατά την κατασκευή των πράσινων στεγών. Η μόνωση με μόλυβδο από το εργοστάσιο Siebel στο Ντίσελντορφ, πραγματοποιούταν για χρόνια όχι μόνο για τη μόνωση των κτιρίων από την υγρασία, αλλά και για την κάλυψη των οροφών, ειδικά αυτών που προορίζονταν για ταρατσόκηπους. Πρόκειται ουσιαστικά για λεπτό φύλλο μολύβδου (που ξετυλίγεται από ρολό) που έχει επικαλυφθεί κι από τις δύο μεριές με ασφαλτόχαρτο. Όταν οι στέγες καλύπτονται με αυτό το υλικό, επιτυγχάνεται απόλυτη στεγανοποίηση. Στο τέλος της δεκαετίας του ’20, αφού η ποιότητα του οπλισμένου σκυροδέματος και της ασφάλτου είχε βελτιωθεί περαιτέρω, όλο και περισσότεροι κήποι κατασκευαζόντουσαν στις οροφές και γινόντουσαν και πιο «τολμηροί». Στρώμα αποστράγγισης φτιαγμένο από ψηφίδες και συμπιεσμένο χώμα, τοποθετούνταν πάνω σε στρώση σκυροδέματος περιλουσμένου με άσφαλτο. Αυτό καλυπτόταν με παχιά στρώση εδάφους και γρασιδιού όπου φυτεύονταν θάμνοι και δέντρα, ενώ η στρώση με την οργανική ουσία είχε συχνά μέχρι και δύο μέτρα βάθος, όπως στην περίπτωση του ταρατσόκηπου που είχε εγκατασταθεί στην ταράτσα του Καζίνο στην παλιά πόλη του Μπερν το 1935. Για αυτήν την περίπτωση πράσινης στέγης είχε σχεδιαστεί αρδευτικό με υπόγειο σύστημα και επιφανειακή στράγγιση.

Οι πράσινες στέγες εξακολούθησαν να κατασκευάζονται με αυτές τις αρχές έως τη δεκαετία του ’70.

Εξαιρετικές παλιές πράσινες στέγες

Πλέον άρχισαν να κατασκευάζονται πράσινες στέγες με μεγαλύτερη έκταση. Το 1929, ένας ταρατσόκηπος 4 στρεμμάτων κατασκευάστηκε σε ύψος 32 μέτρων στην κορυφή του πολυκαταστήματος Karstadt στο Hermannplatz στο Βερολίνο. Ο αρχιτέκτονας ήταν ο Philipp Schaefer (1885-1952). Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος ταρατσόκηπος που είχε κτιστεί ποτέ στην Ευρώπη εκείνη την εποχή.

Μεγάλες περιοχές με ανθόφυτα και παρτέρια με θάμνους ενσωματώθηκαν στο έδαφος της ταράτσας. Η διαμορφωμένη οροφή δε χρησιμοποιούταν μόνο ως χώρος για καφέ από τους πελάτες του καταστήματος, αλλά και ως χώρος διοργάνωσης μουσικών γεγονότων. Ουσιαστικά ο χώρος μετατράπηκε σε τουριστική «ατραξιόν» με θέα σε όλη την πόλη.

Εικόνα 3. Ταρατσόκηπος στην κορυφή του εμπορικού καταστήματος Karstadt  (Berlin- Neukolln)

 

Σύντομα το μέγεθος των ταρατσόκηπων άγγιξε και τα 6 στρέμματα όπως στην περίπτωση των “Roof gardens” που σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα τοπίου Ralph Hancock (1893-1950) στο πολυκατάστημα “Derry & Toms” στο Κένσινγκτον (Kensington High Street) Λονδίνου όπου επίσης σε ύψος 30 μ. από το επίπεδο του εδάφους, φυτεύτηκαν γύρω στα 500 είδη δέντρων και θάμνων και ποικιλία ανθοφύτων, σε ένα στρώμα εδάφους με πάχος περίπου ένα μέτρο.

Ο Ralph Hancock επίσης σχεδίασε ένα σύνολο 5 ταρατσόκηπων που εγκαταστάθηκαν στις πτέρυγες στα χαμηλότερα επίπεδα του ουρανοξύστη “Rockfeller Center” της Νέας Υόρκης στη ξακουστή 5η Λεωφόρο – κατά το 1933 με 1936. Οι 3 από αυτούς τους κήπους σήμερα διακρίνονται και από την πλατφόρμα «θέασης» του ουρανοξύστη, ενώ κάποιοι από αυτούς μπορούν να δεχτούν επισκέψεις από το κοινό κάθε Οκτώβρη κατά τη διάρκεια του « Σαββατοκύριακου Ανοικτού Σπιτιού Νέας Υόρκης».

Ένα ιδιαίτερο παράδειγμα αποτελεί και η πράσινη στέγη στο βραζιλιάνικο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, στο κέντρο του Σαν Πάολο, το οποίο κτίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘30 και έχει ύψος 80μ.. Το πρώτο διάστημα η στέγη ήταν καλυμμένη με γρασίδι. Αργότερα εξελίχθηκε σε έναν πραγματικό «φοινικόκηπο» με λιμνούλα κυπρίνων και σκιερά δενδροσκέπαστα μονοπάτια που αναπτύσσονται σε αυτήν τη στέγη τα τελευταία 40 χρόνια. Εν τω μεταξύ, τα δέντρα ξεπερνούν στο ύψος τα 10μ., τα φυτά τα επισκέπτονται από κολίβρια και ακόμη και το βραζιλιάνικο περιοδικό “Natureza” ανέφερε πως ένας αετός είχε κτίσει φωλιά στη συγκεκριμένη πράσινη στέγη.

Εικόνα 4. Ο ταρατσόκηπος του Ralph Hancock στο Λονδίνο ακόμη υπάρχει. Πηγή: www.ralphhancock.com

Ο πρωτοπόρος της πράσινης στέγης Friedensreich Hundertwasser

To 1983, ο ακρογωνιαίος λίθος τοποθετήθηκε για το διάσημο στις μέρες μας σπίτι του Hundertwasser στη Βιέννη. Δέντρα φυτεύτηκαν πάνω και ανάμεσα στα 50 διαμερίσματα στο σπίτι σύμφωνα με το «μότο» του Friedensreich Hundertwasser: «Η φύση πρέπει να πληθαίνει όπου το χιόνι και η βροχή πέφτουν. Όπως όλα γίνονται άσπρα τον χειμώνα, πρέπει να πρασινίζουν το καλοκαίρι. Οτιδήποτε βρίσκεται οριζόντια στην ύπαιθρο, αποτελεί μέρος της φύσης, οι δρόμοι και οι στέγες πρέπει να «δασωθούν», οι άνθρωποι πρέπει να μπορούν να αναπνέουν το άρωμα των δασών και πάλι στις πόλεις…..». Πολυάριθμα κτίρια ακολούθησαν όπως το εργοστάσιο επεξεργασίας λυμάτων Spittelau στο κανάλι της Βιέννης “Danube”, τα θερμά λουτρά στο Blumau Αυστρίας, η αγορά στο Altenrhein Ελβετίας, ο αμπελώνας Quixote στην κοιλάδα Νάπα στην Καλιφόρνια, όπως και ο «πύργος βροχής» στο Plochingen και η «σπείρα δάσους» στο Darmstadt (και οι δύο περιοχές Γερμανίας).

Εικόνα 5. Το Hundertwasser House στη Βιέννη, μια διάσημη «τουριστική ατραξιόν»

 

Παρ’ όλο που ο Friedensreich Hundertwasser, πιθανότατα ο πιο γνωστός Αυστριακός καλλιτέχνης, γλύπτης και αρχιτέκτονας πέθανε το 2000, δύο επιπλέον έργα έχουν ολοκληρωθεί στη Γερμανία έπειτα από τον θάνατό του, από τους αρχιτέκτονες Peter Pelican και Heinz Springmann με βάση τα σκίτσα και τις ιδέες του. Την ίδια στιγμή που στο “Hundertwasser House” στη Βιέννη, εφαρμόστηκαν παραδοσιακές τεχνικές για να τοποθετηθούν 900 τόνοι εδαφικού υποστρώματος πάνω στη στέγη, μοντέρνοι μέθοδοι είχαν χρησιμοποιηθεί στα πιο πρόσφατα κτίρια, οι οποίες περιγράφονται παρακάτω.

Οι απόψεις για τον Friedensreich Hundertwasser διίστανται, αλλά κάνεις δεν αμφισβητεί το γεγονός ότι ο ίδιος διέδωσε τη «φιλοσοφία» της πράσινης στέγης πέρα από την κεντρική Ευρώπη και πως εξ’ αιτίας των ιδεών του – π.χ. δέντρα μπορούν να αναπτυχθούν στις οροφές που έχουν κλίση 30˚ ή και παραπάνω κτλ. - οι τεχνικές των πράσινων στεγών ήρθαν αντιμέτωπες με προκλήσεις με την αντιμετώπιση των οποίων η «πράσινη στέγη» εξελίχθηκε.

Μετάβαση στις μοντέρνες τεχνικές Πράσινης Στέγης

Οι σύγχρονες κατασκευές επίπεδων στεγών που αντέχουν μεγάλα φορτία και είναι κατασκευασμένες από οπλισμένο σκυρόδεμα με υλικά θερμομονωτικά υψηλής απόδοσης και ανθεκτικά στην πίεση, καθώς και με στεγανοποίηση και αντιρριζικές μεμβράνες, προσφέρουν μια μεγάλη γκάμα δυνατοτήτων στην αρχιτεκτονική τοπίου των πράσινων στεγών. Ακόμη κι αν η αντοχή της στέγης σε μεγάλο φορτίο είναι περιορισμένη, συστήματα με ελαφριά στραγγιστικά στοιχεία αντί για βαριές πέτρινες ψηφίδες ή στρώσεις αμμοχάλικου, συνδυασμένα με ειδικά σχεδιασμένα συστήματα υποστρωμάτων μικρού πάχους, δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για την σωστή εγκατάσταση μιας μεγάλης ποικιλίας φυτών πάνω στις στέγες, τα οποία θα έχουν διάρκεια και αντοχή στο χρόνο, εφ’ όσον φυσικά η εκτέλεση του σχεδιασμού και η συντήρηση πραγματοποιούνται με επαγγελματικό τρόπο.

Στο βιβλίο «Μοντέρνες τεχνικές επίπεδων στεγών –από την επίπεδη στέγη στον ταρατσόκηπο» που εκδόθηκε από τον Walter Zink το 1976, μια ολόκληρη σειρά ειδικών συμπεριλαμβανόμενων των Karl Gertis, Gunter Zimmermann, Heinz Gotze, Eberhand Hoch και Hans-Joachim Liesecke, περιέγραψαν την εξέλιξη των τεχνικών κατασκευής και διαμόρφωσης της επίπεδης και της πράσινης στέγης προς στο τέλος της δεκαετίας του 1970 στη Γερμανία.

Εικόνα 6. Ένα από τα πρώτα βιβλία περί τεχνολογίας Πράσινης Στέγης: «Μοντέρνες τεχνικές επίπεδων στεγών – από την επίπεδη στέγη στον ταρατσόκηπο»

Από τις αρχές μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, η σύνταξη των προδιαγραφών και των τεχνικών προτύπων ήταν επίσης αναγκαία και σκόπιμη. Πυροδοτούμενα και από το οικολογικό κίνημα, που είχε μόλις αρχίσει στη Γερμανία, οικολογικά συγκροτήματα που είχαν στέγες στρωμένες με γρασίδι, άρχισαν κυριολεκτικά να ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια. Παρ’ όλ’ αυτά, οι τεχνικές λεπτομέρειες της κατασκευής τους, άφηναν συχνά πολλά που έπρεπε να γίνουν.

Αυτός ήταν ουσιαστικά και ένας από τους λόγους που ο Σύλλογος των Γερμανικών Κηποτεχνών Στέγης διοργάνωσε δύο Διεθνή Συμπόσια Κηποτεχνών Ταρατσόκηπων στο έτος 1989, το ένα στο Baden και το άλλο στη Στουτγάρδη. Ακόμη και τότε, θέματα που έφερναν συγκρούσεις αφορούσαν σε πολεοδομικά μέτρα για παροχή κινήτρων και σε τεχνικά και νομικά προβλήματα, αλλά και προδιαγραφές και κατευθυντήριες γραμμές.

Εικόνα 7. Ανάμεσα στα θέματα συζήτησης του Διεθνούς Συμποσίου Κηποτεχνών Ταρατσόκηπων  το 1989:  προτάσεις για πυροπροστασία

Σε αυτά τα συμπόσια, ο Peter Jagfeld (από το Ινστιτούτο Δοκιμών Υλικών FMPA στη Στουτγάρδη) και ο Dieter Rothe (από την εταιρεία πυρασφάλειας Wurttembergische Feuerversicherung AG) παρουσίασαν πρακτικές προστασίας από πυρκαγιά σε πράσινες στέγες για πρώτη φορά. Η συνεισφορές τους παρείχαν τη βάση για τις προτάσεις πυροπροστασίας από την ARGEBAU οι οποίες είναι ακόμη έγκυρες.

Συμπτωματικά, σε αυτά τα συμπόσια παρουσιάστηκαν τα πρώτα συστήματα διαμόρφωσης πράσινης στέγης όπου το θερμικό αποτέλεσμα μόνωσης επιτράπηκε να συμπεριληφθεί επίσημα ως συντελεστής θερμικής μόνωσης σύμφωνα με ανακοίνωση από το γερμανικό Υπουργείο Μεταφορών, Οικισμού και Πολεοδομίας. Αυτά τα συστήματα ακόμη δοκιμάζονται στο χρόνο, αλλά η ανακοίνωση έχει τώρα αντικατασταθεί από γενικές εγκρίσεις επιθεώρησης κτιρίων που εκδίδονται από το Γερμανικό Ινστιτούτο Μηχανικής Κτιρίων στο Βερολίνο.

Ανάπτυξη συστημάτων διαμόρφωσης πράσινων στεγών

Εν τω μεταξύ, ειδικά σχεδιασμένα συστήματα διαμόρφωσης πράσινων στεγών είναι διαθέσιμα σχεδόν για κάθε εφαρμογή, όπως για στέγες πάνω από υπόγειο παρκινγκ, πολυκατοικίες ή και μεγάλους βιομηχανικούς χώρους, αλλά και στέγες με κλίση 0˚ ή 30˚ και περισσότερο. Αυτά τα συστήματα διασφαλίζουν μια υγιή ισορροπία αέρα - νερού, είναι εύκολα στην επεξεργασία τους και σε μερικές περιπτώσεις περιλαμβάνουν ειδικές λειτουργίες όπως διάτμηση και αποικοδόμηση, επιπρόσθετη θερμομόνωση κτλ.

Παρ’ όλ’ αυτά, μερικές από τις εξελίξεις στη διαμόρφωση πράσινων στεγών κατά τη δεκαετία του ’80 δεν επικράτησαν, όπως η τοποθέτηση προ-φυτευτικών στοιχείων σε επίπεδες οροφές, μια ιδέα που είχε ως στόχο να καταστήσει πιο εύκολη για τους τεχνικούς στεγών, τη διαμόρφωση των πράσινων στεγών.

Παρά τις σημαντικές προόδους στη μηχανική –σήμερα υπάρχουν ποικίλα διαθέσιμα συστήματα που για παράδειγμα παρέχουν προστατευτικά στηθαία, λύσεις κιγκλιδωμάτων ή και υποδοχές για ηλιακούς συλλέκτες που δε διεισδύουν στην οροφή- η διαμόρφωση της στέγης ακόμη εξακολουθεί να απαιτεί προοδευτικούς σχεδιαστές και κατασκευαστές, αλλά και βασική κατανόηση όσον αφορά και τη δομή της στέγης και τη βλάστηση.

Εκτός από τα σχετικά πρότυπα και τις κατευθυντήριες οδηγίες, οι κλιματικές συνθήκες της εκάστοτε τοποθεσίας καθώς και οι απαιτήσεις του ιδιοκτήτη όσον αφορά τη βλάστηση και τη χρήση της στέγης, πρέπει εξίσου να λαμβάνονται υπόψη. Επιπλέον, οι τοπικές αρχές είναι πιθανό να εκδίδουν κανονισμούς που πρέπει να τηρούνται π.χ. σχετικά με την αποθήκευση του νερού, την αποστράγγιση ή το ελάχιστο δομικό πάχος της πράσινης στέγης, ενώ ζητήματα μπορούν να προκύψουν όσον αφορά την εγγύηση του ταρατσόκηπου.

Εικόνα 8. Σε άριστη κατάσταση – 30 ετών ταρατσόκηπος στο Esslingen, Γερμανίας

Σήμερα, παρατηρείται ένας αυξανόμενος αριθμός νέων «καθηκόντων» των πράσινων στεγών. Αυτά τα καθήκοντα σχετίζονται με την αειφορία, τη διαχείριση των πόρων, της βιοποικιλότητας, των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας, τον συνδυασμό των πράσινων στεγών με ηλιακούς συλλέκτες ή την ενσωμάτωση των πράσινων στεγών σε έννοιες της διαχείρισης των υδάτων.

Η παραπάνω λίστα αποτελεί ένα ενδεικτικό τμήμα από το μεγάλο εύρος δυνατοτήτων που διακρίνει τις πράσινες στέγες. Στις μέρες μας, σχεδόν όλα τα ξακουστά αρχιτεκτονικά γραφεία αντιλαμβάνονται τις πράσινες στέγες ως ένα «φυσικό» και απαραίτητο κομμάτι που συμπεριλαμβάνουν στα σχέδιά τους.

Η πράσινη στέγη του μέλλοντος ήδη σχεδιάζεται και κατασκευάζεται

Ένα γνωστό γερμανικό έργο πράσινης στέγης είναι το νέο κτίριο της Norddeutsche Landesbank στο Hanover, όπου οι αρχιτέκτονες από τη Στουτγάρδη Behnisch & Partnet, εργαστήκαν μαζί με τους αρχιτέκτονες τοπίου από το Hanover, Καθ. Nagel και Schonhoff & Partner και ανέλαβαν τον σχεδιασμό όλων των στεγών του κτιρίου. Το κτίριο βραβεύτηκε με το “Lower Saxony State Prize for Architecture” για το έτος 2002. Ένα επιπλέον παράδειγμα αποτελεί το μεγαλύτερο σχολικό κέντρο στη Γερμανία που έχει πιστοποιηθεί ως παθητικό σπίτι, και πρόκειται για το κέντρο σχολείων στο Neckargemund, το οποίο άνοιξε το 2008. Οι σχολικές εγκαταστάσεις σχεδιάστηκαν από το αρχιτεκτονικό γραφείο Donning + Unterstab στο Rastatt και σε αυτές, η κατασκευή των πράσινων στεγών λήφθηκε υπόψη στους υπολογισμούς για θερμομόνωση αλλά συνδυάστηκε και με μεγάλα φωτοβολταϊκά συστήματα. Στα εγκαίνια του σχολείου, ο Πρόεδρος και Υπουργός του Baden – Wurttemberg, Gunther Oettinger, επαίνεσε στον λόγο του την καινοτόμο σύλληψη του νέου σχολικού κέντρου και τόνισε πως αυτό το έργο θα αποτελέσει πρότυπο για μελλοντικά έργα δημοτικών κτιρίων.

Το νέο κτίριο που προστέθηκε στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου στο Warsaw είναι επίσης ενδεικτικό του πως θα είναι η αρχιτεκτονική των πράσινων στεγών στο μέλλον. Το κτιριακό συγκρότημα που σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Marek Budzynski, Zbigniew Badowski και Adam Kowalewski και ολοκληρώθηκε το 2000, διαθέτει περισσότερα από 6000 τ.μ. πράσινης στέγης που επικοινωνούν μεταξύ τους με γέφυρες και μπορούν να επισκεφτούν από το κοινό. Σκάλα με κλίση 30˚, η οποία έχει βλάστηση ανάμεσα στα σκαλοπάτια, οδηγεί πάνω στη στέγη. Τις στέγες της βιβλιοθήκης τις επισκέπτεται πολύς κόσμος, αφού έχουν και εξαιρετική θέα στο κοντινό ποτάμι Vistula. Επίσης οι στέγες είναι πολύ δημοφιλείς και ως φόντο για φωτογραφίες από νεόνυμφους.

Εικόνα 9. Άξιος επίσκεψης – ο ταρατσόκηπος της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Warsaw 

Τα 10 στρέμματα πράσινης στέγης στην Ακαδημία των Επιστημών Καλιφόρνιας, που σχεδιάστηκαν από τον Renzo Piano και εγκαινιάστηκαν το Σεπτέμβριο του 2008 και είναι μερικώς προσβάσιμα, εξάπτουν εξίσου τη φαντασία των επισκεπτών.

Με έκταση πάνω από 30.000 τ.μ., οι ταρατσόκηποι του εμπορικού κέντρου “Meydan” που σχεδιάστηκαν από το Λονδρέζικο αρχιτεκτονικό γραφείο “Foreign Office Architects” (FOA), στην περιοχή Umraniye Κωνσταντινούπολης (από τη μεριά της Ασίας), παρέχουν ακόμη πιο μεγάλο χώρο και δίνουν περισσότερο την εμπειρία του εντατικού τύπου ταρατσόκηπου. Το νέο χαρακτηριστικό του εμπορικού κέντρου Meydan είναι ότι τα 50 καταστήματα, εστιατόρια και καφέ που διαθέτει, έχουν χωριστεί σε 5 ξεχωριστούς «κόσμους» γύρω από την κεντρική «εμπορική πλατεία». Ένα άλλο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου εμπορικού κέντρου είναι η ασυνήθιστη αρχιτεκτονική που συνδέεται με ειδική μηχανική. Οι περιοχές των στεγών έχουν σχεδιαστεί ως φυσικά λιβάδια και είναι μερικώς προσβάσιμες. Ανάμεσα σε ξεχωριστά κτίρια υπάρχουν ομαλές μεταβάσεις, ενώ το συγκρότημα διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα γεωθερμικά συστήματα στην Ευρώπη με περισσότερους από 200 ανιχνευτές σε βάθος 150μ. Το να εγκατασταθεί η βλάστηση πάνω σε πτυχωτές και σε κάποιες περιπτώσεις με μεγάλη κλίση, επιφάνειες της στέγης, αποτέλεσε ιδιαίτερη πρόκληση για τον αρχιτέκτονα τοπίου. Λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές χρήσεις και καταστάσεις σε διαφορετικά τμήματα της στέγης - 16 στρ. στέγης μη προσβάσιμα, 1,25 στρ. προσβάσιμα, 11,9 στρ. επιφάνειας στέγης με κλίση έως 25˚ και 1,5 στρ. στέγης με απότομη κλίση μεγαλύτερη των 40˚- χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα διαφορετικά συστήματα διαμόρφωσης πράσινης στέγης. Αυτά εγκαταστάθηκαν στο χρονικό διάστημα Μαρτίου - Αυγούστου του 2007.

Εικόνα 10. 30.000 τ.μ. διαμορφωμένου ταρατσόκηπου- Το εμπορικό κέντρο  “Meydan” στην Κωνσταντινούπολη 

Ένα από τα μεγαλύτερα κτιριακά συγκροτήματα πράσινης στέγης που δημιουργήθηκαν ποτέ αποτελεί και το «οικονομικό τετράγωνο» Banco de Santandar στη Δ. Μαδρίτη. Ο αρχιτέκτονας Norman Foster σχεδίασε πράσινες στέγες απλού εντατικού τύπου και για τα 13 κτίρια που συμπεριλαμβάνονται στο τετράγωνο – τα περισσότερα είναι γραφεία αλλά υπάρχει κι ένα ξενοδοχείο, ένα νηπιαγωγείο, ένα ιατρικό κέντρο, μια βιβλιοθήκη και μία λέσχη του γκολφ - οι οποίες φυσικά λόγω της σχετικά ξηρής αυτής περιοχής της Ισπανίας, πρέπει να ποτίζονται τακτικά. Ακόμη και οι περιοχές πάνω από τα διώροφα πάρκινγκ αυτοκινήτων δεξιά και αριστερά του κυρίαρχου κτιρίου – στου οποίου το αίθριο έχει εφαρμοστεί υπέροχη αρχιτεκτονική τοπίου – διαμορφώθηκαν με τη δημιουργία τετράγωνων νησιών με φυτά, που στο κέντρο τους φυτεύτηκε είτε κυπαρίσσι είτε δέντρο ελιάς. Η διαμόρφωση των πράσινων στεγών αυτού του κτιριακού συγκροτήματος ολοκληρώθηκε την περίοδο 2003 έως 2005. Συνολικά καταλαμβάνουν επιφάνεια 100 στρεμμάτων περίπου.

Η λίστα των έργων πράσινων στεγών που αξίζει να αναφερθούν, από γήπεδο καλαθοσφαίρισης σε στέγη εμπορικού κέντρου έως επίδειξη τετρακίνητων αυτοκινήτων σε παράρτημα της “Subaru” στη Σιγκαπούρη ή νέα πράσινη στέγη με κλίση 45˚ εγκαταστημένη σε πρώην κάστρο, μπορεί να επεκτείνεται συνεχώς. Η απαραίτητη τεχνολογία είναι διαθέσιμη και απλά πρέπει να χρησιμοποιηθεί καταλλήλως. Το μέλλον θα δείξει εάν η διαδικασία της τυποποίησης που αυτήν τη στιγμή έχει ξεκινήσει στην Ευρώπη, μπορεί να αποτελέσει συμβολή.

Αναδημοσίευση από το κείμενο του Roland Appl, Πρόεδρο Διεθνούς Ομίλου Πράσινης Στέγης (IGRA), Βερολίνο, από πρακτικά Παγκόσμιου Συνεδρίου Πράσινων Στεγών 2009 “Bringing Nature Back To Town”

Μετάφραση κειμένου από τη Ψαριανού Κατερίνα, Γεωπόνο – Αρχιτέκτονα Τοπίου ([email protected])

Βιβλιογραφία

Ahrendt, Jana "Historische Grϋnd6cher: Ihr Entwicklungsgang bis ΖυΓ Erfindung des Eisenbetons'', Dissertation απ der τυ Berlin, Fakultαt ΥΙ, 2007, http://opus.kobν.de/tuberlin/νolltexte/2007/1477/

Αρρl, Roland, Fachartikel und Objektberichte Ζυ den Themen "Nord-LB Hannoνer'', (3/2003); "Βegrϋnυng geneigter D6cher'', (4/2004); "Nutzbel6ge auf Decken und D6chern'', (1/2005); ,)Nasserspiele auf D6chern'', (3/2007); "Meydan- Center, Istanbul" (1/2008); Dach + Grϋn, Yerlag Dieter Α. Kuberski, Stuttgart

Αρρl, Roland, Beitr6ge Ζυ den Grϋndαch-Κοngressen ίπ Portland (2004), Boston (2006), Minneapolis (2007) und Baltimore (2008), Green Roofs for Hea[thy Cities, Toronto, Kanada

Zink, Walter (Herausgeber), "Moderne Flach- dachtechnik - Yom Flachdach zum Dachgarten'', Forum Yerlag, 1976

"Grundsαtze fϋr Dαchbegrϋnυngen'Ί Forschungs- gesellschaft Landschaftsentwicklung Landschaftsbau e. V. (FLL), Βοππ, 1982 und 1984 "Dachg6rtnerrichtlinien'',DeutscherDachg6rtner Yerband e. V. (ΟΟΥ), Baden-Baden, 1985 und 1990

Tagungsb6nde zum 1. Internationalen Dachg6rtner-Symposium )/om Flachdach zum Dachgarten" ίπ Baden-Baden und zum 2. Internationalen Dachg6rtner-Symposium "Kiesd6cher werden Grϋnd6cher" ίπ Stuttgart, Deutscher Dachg6rtner Yerband e. V. (ΟΟΥ), Baden-Baden, 1989

Tagungsband .Ευτο Green Roof - Grϋnd6cher dauerhaft und sicher'', ZinCo GmbH Unterensingen, 1999

Tagungsband "Internationales Grϋndαch-SΥmΡοsίυm ίπ der Hunderwasser-Markthalle Altenrhein, Schweiz'', 5. Oktober 2001, Deutscher Dachg6rtner Yerband e. V. (ΟΟΥ)

Tagungsband "International Green Roof Congress'', 14.-15. September 2004, Νϋrtίngen, International

Green Roof Association, (IGRA) Planungshilfen Ζυ den Themen "Extensiνe Dachbe- grϋnυng'Ί "Intensiνe Dαchbegrϋnυng'Ί "Schr6gdach- Βegrϋnυng'Ί "Geh- und Fahrbel6ge auf D6chern'', "Absturzsicherung auf D6chern'', ZinCo GmbH, Unterensingen